29-05-2014. De etappe ging van Obanos naar Estella, 24 kilometer.

Die ochtend ontmoetten de reizigers de Spaanse evenknie van Ulrich Mühe aan het ontbijt. Van de verbolgenheid van de vorige avond was niets meer te merken. De man bleek een vriendelijk karakter te bezitten en deed zijn naam als gastheer eer aan.

De weersomstandigheden beloofden een prima dag om te wandelen. Het was droog en regelmatig brak er een milde zon door het wolkendek, het was goed lopen. De nattigheid en de modder van de voorgaande dag droogden snel op, de bospaden en onverharde wegen werden er een stuk gemakkelijker begaanbaar door.

Het landschap toonde meer en meer een Spaans karakter; de omgeving oogde fris, de huizen kregen kleur. Grote huizen, balkonnetjes met bloemen. In de dorpjes leek meer leven, het land glooide vriendelijk en de aard van de heuvels werd opener, vijftig tinten groen. Kerken en andere gebouwen werden groter, robuuster en indrukwekkender.

De reizigers trokken naar Puenta la Reina, maar eigenlijk zou je Gares moeten zeggen. Dat was de naam die de Basken oorspronkelijk aan de plek gaven in de tijd dat Navarra nog Baskisch was. De Spaanse naam van het dorp verwees naar de middeleeuwse brug die Donna Mayor, echtgenote van Koning Sancho III van Navarra, had laten bouwen ten behoeve van de pelgrims naar Santiago. De rivier de Arga was namelijk hele delen van het jaar niet doorwaadbaar en sloot dan de belangrijke verbindingsweg tussen Pamplona en Estella af. De brug werd gebouwd in de 12e eeuw. Het dorp dankte zijn welstand aan de brug. Duizenden pelgrims lieten er hun geld achter in ruil voor brood, wijn en onderdak.

Later die dag staken Ans en Jan de Rio Salado over. Ook de brug daar diende de pelgrimsroute. En al was de rivier op die plek doorwaadbaar, je kon maar beter uit het water blijven. Een middeleeuwse legende vertelde dat het water van de rivier er giftig was…

Om 16.00 uur liepen Ans en Jan Estella binnen (Lizarra in het Baskisch…). Het was de bedoeling om enkele noodzakelijke dingen te regelen (stempel, maaltijd), en dan nog 10 kilometer verder te trekken. De lange duur van het oponthoud in Estella noopte de reizigers echter om de plannen aan te passen.

Er werd een goede slaapplaats gezocht én gevonden en er werden boodschappen gedaan. Daarna was er tijd om Estella te verkennen. Een mooie oude stad oordeelden de wandelaars.

De maaltijd bereidden de wandelaars zelf in de pelgrimsherberg: groene soep met knoflook en ui. En daarna pepertjes in het zuur met kaas en brood.

In de herberg verbleef ook een groep jongelui. Ze werden begeleid door een geestelijke in een zwarte soutane (één rij varkensknoopjes…). Hij was nauwelijks ouder dan het jongvolk.

© paul

Klik bij Catagories (in de rechter kolom), of onder dit artikel op reis naar Santiago voor alle artikelen. En voor het overzichtskaartje van Sas: klik op de link hieronder.<iframe src=”https://mapsengine.google.com/map/embed?mid=zdjs6EO5tq8A.klZPafK3sUQo” width=”640″ height=”480″></iframe>

28-05-2015. De etappe ging van Pamplona naar Obanos, 24 kilometer.

Je vindt dat er weinig te zien valt op de foto lezer? Ach, de wandelaars zagen deze dag nauwelijks meer…

Het dag-nacht ritme zat er intussen wel aardig in. Ook zonder de wekker te zetten werden de wandelaars om 06.00 uur wakker. Het ochtendcorvee nam niet al te veel tijd in beslag. Het ontbijt werd overgeslagen, de wandelaars hadden weinig trek in de hectiek die heerste in de refter van het pelgrimshuis.

Eenmaal op pad diende zich al snel een mogelijkheid aan om brood en gebakken eieren te eten. Het druk bewandelde Spaanse gedeelte van de pelgrimsroute bood gelegenheid genoeg om op het juiste moment eten en drinken in te slaan.

Het was ongetwijfeld weer een mooi stuk Spanje waar de reizigers doortrokken, maar regen en mist verhinderden het zicht erop. En het was fors klimmen geblazen, over 13 kilometer werd een goede 300 meter gestegen. Eenmaal boven op de kam, de Puerto de Perdon, lieten de reizigers zich verrassen door een modern pelgrimsmonument. Beelden, in reliëf uit cortènstaal gesneden. De plek was goed gekozen, onder andere omstandigheden zou het uitzicht overweldigend zijn.

De afdaling die nu volgde voerde door een bos met steeneiken. Het ging over glibberpaden, bemoste rotsen en losliggende stenen. De 300 meter die eerder op de dag werden geklommen dienden nu weer gedaald te worden, 8 kilometers lang…

Op aanraden van medepelgrims liepen Ans en Jan een stuk om via het plaatsje Eunate. De romaanse kerk, Santa Maria de Eunate was een van die zaken die onderweg niet gemist mochten worden. Helaas was de kerk gesloten en moesten de reizigers het doen met de buitenkant van het bouwwerk, maar dat was al indrukwekkend genoeg om de omweg te rechtvaardigen.

In Obanos namen de wandelaars het besluit om die dag niet verder te trekken. Ze schreven zich in in een relatief rustige herberg. Er was plaats voor 23 pelgrims, maar slechts de helft van de bedden was belegd.

Obamos bleek een klein dorp, maar er was een restaurant. Men serveerde er prima maaltijden en de WIFI verbinding werkte goed, zodat er eindelijk weer eens enig bericht naar het thuisfront gezonden kon worden.

Na de maaltijd besteedden Ans en Jan de tijd dan ook aan het schrijven en verzenden van berichten. Er was een hoop te doen en het was prettig zitten in het restaurant annex café. De tijd tikte echter door en het was al na tienen toen de reizigers beseften dat ze vandaag écht te laat bij het pelgrimsonderkomen aan zouden kloppen. Het gevaar was niet denkbeeldig dat er buiten moest worden geslapen.

Terug bij de refugio bleek de deur nog van het slot. Binnen zat de gastheer stokstijf op een stoel, in het pikkedonker. De wandelaars putten zich uit in excuses maar de man zei geen boe of bah. En juist op het moment dat Ans zich begon af te vragen of de man nog wel leefde, stond hij op en sloot de deur af. De man vertoonde grote gelijkenis met Ulrich Mühe in zijn rol als Stasie-luistervink in de film Das Leben der Anderen schrijft Ans. De wandelaars slopen dan maar stiekumpjes weg en maakten dat ze in bed kwamen.

© paul

Klik bij Catagories (in de rechter kolom), of onder dit artikel op reis naar Santiago voor alle artikelen. En voor het overzichtskaartje van Sas: klik op de link hieronder.<iframe src=”https://mapsengine.google.com/map/embed?mid=zdjs6EO5tq8A.klZPafK3sUQo” width=”640″ height=”480″></iframe>

27-05-2014. De etappe ging van Larasoanes naar Pamplona, 17 kilometer.

In een kleine trettoria werd het ontbijt gebruikt. Koffie, stokbrood, jam, sinaasappelsap. Daarna begonnen de wandelaars aan een relatief korte tocht. Zonder al teveel problemen bereikten ze het stadje Villava, dat eigenlijk al onder de rook van Pamplona lag. Aan de buitenmuur van een van de vestingwallen werd het brood gegeten, de milde zon bescheen de wandelaars en maakte hen loom. Maar wat gaf het, er was een zee van tijd, de etappe was kort.

Villava ontleende al in de middeleeuwen een grote welstand aan de pelgrims naar Compostella. Een rijk scala aan handwerkslieden verdiende er zijn boterham aan. In die tijd was de enige manier om in de belangrijke bisschopsstad Pamplona te geraken het oversteken van de brug van Villava. De plaatselijke bakkers, de vleeshouwers, schapenboeren, de smeden en de houtzagers, ze pikten allemaal hun graantje mee.

Eenmaal in Pamplona bezochten onze wandelaars uiteraard eerst de kathedraal, er moest een stempel worden geslagen. Maar de kerk bleek ook om cultuurhistorische reden de moeite waard om er wat meer tijd door te brengen. Ans en Jan raakten onder de invloed van het praalgraf van Karel de Derde en zijn vrouw Léonore Trastamara. De versieringen werden destijds uitgevoerd in Vlaams-Bourgondische stijl. We spraken dan van de 14e eeuw.

Er was ook deze dag weer enig voorwerk gedaan door Marleen en de Jongste Bediende. De pelgrimsherberg was ondergebracht in de oude Jezuïetenkerk van de stad, de bedden voor de nacht waren al geboekt.

Pamplona was ook de stad van die feesten waarbij stieren de stad werden ingestuurd en het Jongvolk vervolgens zijn moed diende te tonen bij het pesten van die beesten. De feesten leverden door de jaren geweldig mooie affiches op. Want daar zijn ze goed in, Spanjaarden, in kunstzinnige affiches… Ans en Jan zouden weinig van de feesten meekrijgen, die werden traditioneel in het begin van de maand juli gehouden.

Dankzij het voorwerk hoefden de wandelaars slechts te volgen, ze werden keurig door de stad gegidst. Een stukje wandelen, dan neerstrijken op een terras, tapas eten, weer een stukje wandelen, en vervolgens zorgvuldig een nieuw terras kiezen.

Een traditionele paella vormde de hoofdmoot van de avondmaaltijd. En dan nog een afscheidsborrel, het was de laatste avond met Marleen en de Jongste Bediende.

En om 23.00 uur dienden de pelgrims binnen te zijn, de regels van de Jezuïetenkerk waren onverbiddelijk. Té laat betekende buiten slapen…

© paul

Klik bij Catagories (in de rechter kolom), of onder dit artikel op reis naar Santiago voor alle artikelen. En voor het overzichtskaartje van Sas: klik op de link hieronder.<iframe src=”https://mapsengine.google.com/map/embed?mid=zdjs6EO5tq8A.klZPafK3sUQo” width=”640″ height=”480″></iframe>

26-05-2014. De etappe ging van Rencesvalles naar Larrasoanes, 27 kilometer.

In de immense refugio, het pelgrimshuis, waren de zaken strak geregeld. De vorige avond moesten de wandelaars vóór 22.00 uur binnen zijn, de deur ging op slot en de grote lampen werden gedoofd. Te laat en men kon buiten onder het afdak kamperen. En deze ochtend floepten klokke zes de grote lampen weer aan, men werd uit bed gerammeld en ruim honderd pelgrims vingen aan met het ochtendcorvee voor deze dag.

De wandelaars maakten dat ze wegkwamen, er werd vroeg gestart. Tot een uur of negen miezerde het, daarna brak er mooier weer door. Wel bewolktwas het met soms wat wind, maar droog.

Een frisse groene omgeving, een woudachtig gebied, veel klimmen en dalen over bospaden. Baskenland liet zich van zijn mooiste kanten zien. Onderweg kwamen de wandelaars een medepelgrim tegen die ze al bij eerdere gelegenheid hadden ontmoet: Maria uit Wanroy.

Bij een schapenboer werd kaas ingeslagen, schapenkaas uiteraard. Aanpalend aan de schapenbedoening stond een afdak. Op een tafel waren koffie, thee en koeken uitgestald. Je kon naar believen nemen, je diende als tegenprestatie een kleine bijdrage te storten in een blikken bus.

En zo kabbelden de wandelaars door de dag. Ze waren al vroeg in Larrasoanes. Marleen en de Jongste Bediende hadden intussen voorbereidend werk gedaan voor de pelgrims, voor de maaltijd en het onderkomen voor de nacht was gezorgd. Er werd gevieren een glas bier gedronken op een terras en daarna vertrokken Marleen en de Jongste Bediende richting Pamplona om er vast een en ander te regelen voor de volgende dag.

De refugio voor deze dag verdiende bepaald niet de schoonheidsprijs. Er konden 16 pelgrims logeren, er was één douche en ‘n toilet dat de status van schijthuis niet was ontgroeid. De kamers waren klein en boden weinig ruimte, er stonden stapelbedden in en verder niets.

De maaltijd daarentegen was dan weer van topkwaliteit: knoflooksoep, runderstoofpot en vis. Rijstepap toe.

© ellen-paul

Klik bij Catagories (in de rechter kolom), of onder dit artikel op reis naar Santiago voor alle artikelen. En voor het overzichtskaartje van Sas: klik op de link hieronder.<iframe src=”https://mapsengine.google.com/map/embed?mid=zdjs6EO5tq8A.klZPafK3sUQo” width=”640″ height=”480″></iframe>

Pelgrim Jan liet me via Sas weten dat hij heel sterke associaties kreeg bij het aanzien van het landschap waar de wandelaars doorheen trokken. Alsof hij het al sinds mensenheugnis kende. Hij herkende in de omgeving de verbeelding die thuis aan de muur hing; een aquarel, mogelijk een gewassen tekening in gemengde techniek. (Ik zou er met mijn neus bovenop moeten zitten om er meer over te vertellen, ik heb slechts een foto…)

Ik weet het welhaast zeker: Jan betrok het schilderij van of via vriend en collega Theo van Gemert. Het is gemaakt door de vader van Theo, Jan van Gemert.

In een ver verleden deelde ik het atelier met Jan van Gemert. Hij was beeldend kunstenaar in behoorlijk goede doen, ik was een kunstenstudent in arrenmoede. Jan hielp me kunstzinnige problemen op te lossen, en nu en dan schoof hij wat af. Nooit geldelijk, altijd in de materiële zin. Canvas, olieverf, inkten, papier, het gewone kunstenaarsgedoe. Maar soms ook wijnen, bij voorkeur van Spaanse afkomst en Valdepenas was favoriet. Soms ook etenswaar…

Jan heeft veel landschappen geschilderd in Spanje, hij kwam er graag, hij kwam er vaak. De eenvoud, de gastvrijheid en de overweldigende natuur trokken hem, hij sleepte hele families uit onze contreien er mee naartoe. De delen van Spanje die hij verkoos waren nog niet overwoekerd met hotels, bed-and-breakfasts en plat vertier. Jan vertelde me over dat kerkje, ergens in het niemandsland van de Basken, er hing een échte Goya, zomaar zonder enige bescherming; de deur van de kerk was altijd open. Ook was hij al eens een schildering van El Greco tegen gekomen, zomaar in het wild. Dat waren nog eens tijden, kom er nu nog eens om…

En terwijl Jan’s gezelschap vakantie vierde trok hij de bergen in om te schilderen. De lokale bevolking sprak Jan eerbiedig aan met Master, of ook wel met Profesór. Hij werd met alle egards behandeld, en zo ook zijn gezelschap.

Jan verloor een been op dertienjarige leeftijd, een handicap die hem zijn hele leven parten heeft gespeeld. Hij kreeg er een kunstbeen voor in de plaats. Het maakte hem ongeschikt als arbeidsman, maar het bood hem wél de kans om te gaan studeren. Mét been was Jan nooit kunstenaar geworden, waarschijnlijk had er dan een carrière als wever of metselaar voor hem in het verschiet gelegen.

Jan was een mild-slordig mens, hij raakte wel eens wat kwijt. Het kon dan ook zomaar gebeuren dat hij zijn been verloor, ik heb het zelf bij enige gelegenheid mee mogen maken… Het gebeurde hem ook op een van zijn schildertochten, hij kon niet meer op of neer, been kwijt! Een passerende herder vond de arme invalide en ondernam onmiddellijk actie. In het dorp, een paar kilometer verderop, werd een missie gestart. Een ezel plukte men uit zijn tredmolen, het was de enige ambulance in de verre omgeving. Jan werd opgehaald en in optocht naar het dorp gevoerd. En de hele lokale bevolking stond aan de weg om de inkomst luister bij te zetten. Het oogde als de Intocht van Christus te Brussel.

(Ik heb die verhalen niet alleen van Jan, hij was een bescheiden mens, daar waar het over hemzelf ging. Ik hoorde ze van Ome Put, van Nieta, van Petra, van Henk. Vraag het aan Nieta, ze verteld zó een avond vol…)

In een oeroud compendium, het heette geloof ik: Wie is Wie in de Nederlandse Kunsten, kwam ik Jan’s naam tegen. Het compendium was uitgegeven in 1954. Jan stond er te boek als aankomend, talentvol Brabants Kunstenaar.

Jan evenwel, koos in die tijd voor het onderwijs. Die keuze heeft een aantal goede Kunstenaars opgeleverd. Jan kon het vak wegleren, zoveel is zeker. Zijn eigen carière kwam daardoor wel in het gedrang. Té weinig tijd voor eigen kunsten, Té weinig tijd om zichzelf te ontwikkelen, té veel sociale contacten om te onderhouden. Zijn eigen werk ontwikkelde zich niet uit, het was de tijd van de stilstand.

Ik heb het hem verweten, die stilstand. Jan echter had meer realiteitszin. Hij laafde zich aan het feit dat hij een aantal jonge mensen op het juiste spoor had gezet. Het werk dat hij maakte na de pensioengerechtigde leeftijd was een herhaling van wat hij in de jaren vijftig had ontwikkeld. En het was goed zo…

© ellen-paul

Klik bij Catagories (in de rechter kolom), of onder dit artikel op reis naar Santiago voor alle artikelen. En voor het overzichtskaartje van Sas: klik op de link hieronder.<iframe src=”https://mapsengine.google.com/map/embed?mid=zdjs6EO5tq8A.klZPafK3sUQo” width=”640″ height=”480″></iframe>

25-05-2014. De etappe ging van Saint-Jean-Pied-de-Port naar Roncesvalles, 25 kilometer.

Jarig of niet, voor de pelgrim was het een werkdag. En wat voor een werkdag! Deze dag dienden de Pyreneeën pas écht geslecht te worden.

Enfin,.. al vroeg in de ochtend versierde Ans haar broer met een vlaggetje, een hoedje en een toeter. En ze zong lang zal-ie leven voor hem. Aan het ontbijt werd een en ander nog eens over gedaan, maar nu meerstemmig.

De wandelaars verbleven de afgelopen nacht in een heel groot pelgrimshuis. Verschillende verdiepingen, rijen stapelbedden en in de refter lange tafels met banken. Nagnoeg elk bed was belegd. Het is hier plots druk met pelgrims en wandelaars. Waar komen ze toch ineens vandaan? vraagt Ans, In Frankrijk zie je er bijna geeneen!

Ook het ontbijt ging er kompleet anders aantoe. Mensen maakten hun kopje oploskoffie, besmeerden dunne schijfjes stokbrood met jam en maakten dan dat ze wegkwamen, er stonden nog wachtenden achter hen…

De tocht van deze dag was de zwaarste tot nog toe, mogelijk de zwaarste van de totale reis. De hele dag speelde de regen de wandelaars parten, het maakte de hellingen glad, bij het stijgen én bij het dalen. Steile klimmen waren het en er hing mist in het hooggebergte. Hele stukken van de dag werd het uitzicht door de weersomstandigheden belemmerd.

Van 07.30 uur tot 12.30 uur werd er aan één stuk door geklommen, daarna wisselden klim, afdaling en vals-plat elkaar af. Na zeven kilometer diende zich een mogelijkheid aan om koffie te drinken, voor de verdere rest was er die dag onderweg niets te krijgen. Het oudbakken brood uit de rugzak werd lopend genuttigd en het werd weggespoeld met water uit een plastic flacon. Het was te nat om ergens te gaan zitten. En toen de landsgrens werd gepasseerd volgde er een anderhalf uur durende afdaling; steil, modder, stenen, boomwortels, spekglad. Welkom in Spanje…

De pelgrims klommen boven de boomgrens, ze overbrugden een hoogte van 750 (zevenhonderdvijftig!) meter. Uiteindelijk ging het ze goed af. Het leek wel of de pelgrimage van de afgelopen twee maanden bedoeld was als trainingsparcours voor deze éne barre dagtocht. Om 14.30 arriveerden de wandelaars in Roncesvalles.

Ans en Jan dronken een glas bier om de goede afloop te vieren en zochten dan het pelgrimshuis op. Ook nu weer leek de refugio op een kazerne en het was er stervensdruk. De rugzakken dienden opgeborgen, dan moest er worden ingeschreven, de stempel werd geslagen. Voorts kregen de wandelaars het nummer van hun bed uitgerijkt. Nummer 217 en nummer 218, op de tweede verdieping. Grote zalen met aan één kant steeds twee stapelbedden in een nis. En overal een drukte van jewelste.

In het hotel van de Jongste bediende en Marleen was ook een groot café ondergebracht. Daar werd vervolgens gedaan wat de hele dag al was uitgesteld, namelijk Jan’s verjaardag vieren!

Speciaal voor deze gelegenheid had de Jongste Bediende vanuit Gemert een aantal flessen Brandmeester meegenomen. En zo ook Jan’s doedelzak en zijn Schotse dracht. Jan werd uitgenodigd op de kamer van de Jongste Bediende om er de kado’s van het Thuisfront in ontvangst te nemen. Het gezelschap liet hem er discreet voor een wijle alleen. Het waren emotionele momenten en Jan had even genoeg aan zichzelf.

Na een stief kwartier haalde het gezelschap de jarige op, hij had zich intussen al omgekleed en blies zijn instument in.

En dan, langzaam de trap afschrijdend, verscheen daar de jarige. En hij nam beslag van de ruimte, zoals Mad Piper Bill Millen onder vijandig vuur beslag nam van de stranden van Normandië op D-Day. Hij pijpte Flower of Scotland…

En zo gaat het dan: je doedelt wat en je kunt de fans nog slechts met moeite van het lijf houden. Succes gegarandeerd. En sfeer was er onmiddellijk. Een groep Italianen nam al snel het initiatief over en gaf een concert ten beste met de Liederen van Thuis.

Klokke zeven werd het Brandmeesterbier geschonken, in de wetenschap dat een goede 1400 kilometer verderop hetzelfde gebeurde. Er werd getoost, er werd geproost, er werd een traan weggepinkt. En er werd gezongen.

Jan vroeg me al die mensen te danken die hem feliciteerden, groetten, aanmoedigden en in de gaten hielden. Het is hem onmogelijk om iedereen persoonlijk te danken, dus doet hij dat via deze weg. En een speciale groet voor Ineke en de Kids…

En dan nog het volgende.  Kyan, Djint, Puk, Vickie, Fien en Sammie: dank voor jullie tekeningen, dank voor de armbandjes. Ik doe ze nooit meer af!

En een lieve groet van Ans voor Vriend Jan…

© ellen-paul

Klik bij Catagories (in de rechter kolom), of onder dit artikel op reis naar Santiago voor alle artikelen. En voor het overzichtskaartje van Sas: klik op de link hieronder.<iframe src=”https://mapsengine.google.com/map/embed?mid=zdjs6EO5tq8A.klZPafK3sUQo” width=”640″ height=”480″></iframe>