Vorig jaar rond deze tijd deed ik verwoede pogingen om een artikel te
schrijven over de Paashaas. Het leverde allerlei aardige stukjes op over Pasen,
eieren, klokken en de Osterkaninchenbeutler. Maar Paashazen, ho
maar. Ik kreeg mijn informatie niet op orde. Nu zijn we een jaar verder en ik
ben in feite nog even ver van huis. Ik moet me er bij neerleggen, er is geen
sluitende verklaring te vinden over het onderwerp. De afgelopen dagen bezocht ik
een fors aantal web-sites en -logs. Sommigen hebben de wijsheid in pacht, vinden
ze, en verklaren met stelligheid “de waarheid” die anderen dan weer met een
zelfde stelligheid tegenspreken. Wat ik vond voegde weinig toe aan dat wat ik al
wist uit papieren bronnen. Ik leg je dan maar een aantal mogelijkheden voor, al
dan niet van commentaar voorzien. Ik volg daarbij min of meer de indeling die
Wikipedia geeft onder het lemma Osterhase.

Zoveel is duidelijk: in 1682 publiceert de arts Johannes Richier (en niet
Georg Franck von Franken, zoals Wikipedia en anderen vermelden)  een dispuut
over het paasei. Ovis Paschalibus. Hij toont daarin aan dat het ongezond is
paaseieren te eten. Ergens vemeldt Richer: “En men maakt eenvoudige luiden en
kleine kinderen wijs dat de Paashaas die eieren uitbroedt en in de tuin
verstopt.” Het dispuut verscheen in een serie die de Universiteit van Heidelberg
toentertijd uitgaf: de Satyrae Medicae, en is dan ook als een satiere te lezen.
Maar daarmee is nog niks verklaard…

Ons woord Pasen is afgeleid van het Joodse Pesach. In het Duits en Engels
wordt het feest aangeduid met Ostern of Easter. En dat zou dan weer verwijzen
naar heidense tijden. Naar de Angelsaksiche voorjaarsgodin Eostre of haar
Germaanse equivalente Ostara en ook naar de Germaanse godin van de aarde Holda,
die de haas en het ei als vruchtbaarheidssymbool droeg. Ook de Griekse
vruchtbaarheidsgodin Aphrodite voert de haas als symbool. (Heel aardig bedacht,
denk in dan. En het past prachtig in het moderne New-Age denken. Maar waarom
zijn er geen geschreven bronnen van vóór 1682, terwijl er vanaf de vroege
middeleeuwen is gepubliceerd over Pasen, het paaslam en al dan niet gekleurde
paaseieren?)

Het Driehazenmotief (drie hazen, drie oren. Zie de
kopfoto van dit web-log!) geldt al sinds lange tijd als symbool voor de
christelijke Drieëenheid, hoewel de oorspronkelijke betekenis niet bekend is. De
schilder Tischbein, en met hem meerderen, beschrijft geverfde eieren waarop ook
het driehazenmotief voorkomt. Mogelijk zouden in de loop der tijd de hazen óp de
eieren zijn geëvalueerd tot eierbrengende hazen. (Beetje ver gezocht?)

In Byzantium was de haas het symbool voor Jezus Christus. Mogelijk is de
relatie Pasen-Jezus Christus-haas via het volksgeloof onze kant op komen
drijven. (Ook hier is het vreemd dat er geen geschreven bronnen zijn, waar het
toch een zaak betreft van Kerkelijk belang.)

Dan is er nog een theorie die verhaalt van de Paashaas als protestantse
uitvinding. Ook zou een en ander te maken kunnen hebben met fouten die in
bijbelvertalingen zijn geslopen. Waar oude teksten spreken van de klipdas zouden
nieuwere vertalingen het woord haas gebruiken. Ook wordt geopperd dat het feit
dat de paasdatum aan de hand van de maankalender wordt bepaald de weg opent voor
de haas als paasbeest. De haas is immers symbool voor de maan. En zo zijn er nog
tal van twijfelachtige verklaringen in omloop. Ik weet het niet, lezer. Je mag
zelf je keus maken.

Een leuke verklaring is de volgende: het christelijk symbool voor het
Paasfeest is van oudsher het lam. In onze streken prijkt her en der het boterlam
op de paastafel. In delen van Duitsland, Frankrijk en Luxemburg bakt met sinds
mensenheugenis paaslammeren. (Zie de foto boven dit artikel.) Een lekkernij die
het midden houdt tussen brood en cake. Men gebruikt daarvoor stenen of metalen
vormen. Het verhaal wil dat die vormen niet altijd even goed sluitend zijn. Er
ontstaan dan tijdens het bakken uitstulpingen en aanbaksels die het brood
transformeren tot een fabeldier dat meer gelijkenis vertoond met de haas dan met
het lam. En als dat maar vaak genoeg gebeurt dan krijgt de haas op den duur van
zelf de status van paasbeest. Ook ver gezocht, ik geef het toe. Maar op de een
of andere manier staat het mij wel aan.

Eieren komen overigens met de Paasklokken en ook met de Paaskoekoek. Ik schreef al eerder over de Paaseieren zelf.

© paul